تاریخچه گردشگری
از گذشتههای دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتداییترین و سایل به سفر میرفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و بطور دسته جمعی سفر میکردند. بسیاری از این کاروانها راهنمایانی نیز داشتند. سفرهای فردی نادر و خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری میکردند. در مصر حدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد. پس از اختراع چرخ، ارابههایی ساخته شدند که گاوهای نر و گورخرها آنها را میکشیدند. تا پیش از آن، آدمیان چه پیاده و چه سواره، راه خود را از میان ناهمواریها میگشوند و چهارپایان خود را نیز به دنبال میکشیدند. اما چرخ و ارابههای چرخدار را از هر راهی نمیتوانستند عبور دهند. به همین منظور راهها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. «ایرانیان که امپراطوری آشوری را شکست دادند، اقدام به توسعه سیستم راه سازی نمودند و کالسکههایی ساختند که در مسافرت و حمل و نقل به کار گرفته شدند» (سروش و همکاران، 1393).
هرودوت مینویسد «از سارد، پایتخت لیدی تا شوش، پایتخت هخامنشی در کنار راه شاهی که 2500 کیلومتر طول آن بود، 111 کاروانسرا ساخته شده بود. انسان با طی مسافتی حدود 10 کیلومتر در روز، میتواند طی 30 روز مسافرت خود را به پایان بر ساند. ساختن و اداره کردن 2500 کیلومتر از افتخارات ایرانیان به شمار می آید. اسکندر مقدونی که در 120 سال پیش از میلاد به ایران و هند لشکر کشید، در این دو کشور با راه های آباد روبرو شد. در ایران تمام شهرها و ایالات به وسیله جادههایی به پایتخت، یعنی شهر شوش، متصل میشدند. تاریخ بناهای این راهها، بین سال های 500 تا 400 سال پیش از میلاد بوده است. رومیها از سال 150 سال پیش از میلاد شروع به ساختن راهها کردند و بعدها در این زمینه گستردهترین شبکه راهها را در دنیای باستان به وجود آوردند (الوانی، 1385).
گرچه آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبههای فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جادهها و جاذبههای گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایهگذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی بسیار نزدیک است. «رومی ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر میکردند. یونان و آسیای صغیر محل بازیهای المپیک، آب گرمهای طبی، استراحتگاههای ساحلی، تما شاخانه ها، جشنها و رقابتهای پهلوانی از جاذبههای گردشگری آن دوران به شمار میآید. در قرنهای چهارم و پنجم میلادی با سقوط امپراطوری روم، امنیت سفرهای تفریحی و گردشگری در اروپا دچار بحران شد و از فروپاشی این امپراطوری (یعنی آغاز قرن وسطی) تا دوره رنسانس (تا قرن 39 م) سفر در اروپا با خطرات بسیار همراه بود. مهمترین حادثه قرون وسطی در اروپا را میتوان جنگهای صلیبی دانست. عدهای اندک شمار نیز به سفرهای طولانی، پرهزینه و اغلب خطرناکی چون سرزمین مقدس میرفتند. یکی از عواملی که سفر را در دنیای باستان توسعه داد تجارت کالا علیالخصوص ابریشم و ادویه جات بود که از شرق به غرب حمل میشد و برای این منظور جاده ابریشم احداث شد که تا قرنها محل عبور تجار، مسافران و نمایندگان حکومت ها در زمان های قدیم بود. «این راه که باید آن را مهمترین شاهراه بازرگانی دنیای قدیم دانست، از دروازه یشم در دیوار چین آغاز میشد و از دو طریق تورفان (راه شمال) و ختن (راه جنوبی) به کاشغر میرسید و پس از عبور از فلات ایران و گذشتن از بینالنهرین، به سوریه و سپس به بندر انطاکیه در کنار دریای مدیترانه میپیوست« (گراندیتز و تیلور، 2010).
مارکوپولو جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیشتر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامهاش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقمند ساخت. تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می کشید توسط دیپلماتها، بازرگانان و دانش پژوهانی که به سراسر اروپا به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا سفر میکردند، پدید آمد. کاروانهای مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی دارای ساختار و سازمان منظمی گردید و «گراندتور» نامیده شد. این کاروانها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (ریان، 2007).
اولین عامل ایجاد گردشگری به مفهوم امروزی در اواخر قرن 18 در اروپا ایجاد شد، درآمد هنگفت خانوادههای ممتاز و اشرافزادگان که این گروه را از سایر مردم جدا میکرد میتوانست عامل مهمی در این زمینه به شمار آید. آریسو کرات مانند فئودال قرون وسطی به زمین وابسته نبود پس آسانتر میتوانست به گشت و گذار در خارج از محدوده زندگی و گذران همیشگی خود بپردازد. در قرن نوزدهم با پیشرفت انقلاب صنعتی عوامل اجتماعی جوامع بورژوازی و تقسیم عمومی ثروت در میان توده مردم به توریسم رونق بیشتری داد و در اواخر آن قرن بود که مفاهیم امروزی توریسم به وجود آمد. در نقاط خوش آب و هوا، در کنار دریاها و طبیعت در مناطقی که مردم اوقات فراغت خود را در آن جا میگذراندند اندک اندک مراکزی به وجود میآمد که امکانات زندگیهای جهانگردان را تسهیل میکرد. هتلها و مسافر خانه ها در شهرها رو به ازدیاد گذارد و با اختراع کشتی بخار و قطار و راه آهن و بعد اتومبیل و هواپیما راهها کوتاهتر شد و با سهولت رفت و آمد به تعداد توریستها افزوده گشت. تا قبل از جنگ جهانی با وجود آن که توریسم به مفهوم گسترده خود در آمریکای شمالی و اروپا مطرح شده بود و توریستهای معدودی در جنوب قاره امریکا و آفریقا و آسیا دیده میشدند اما هنوز این امر شکل جهانیی به خود نگرفته بود و کمتر کشوری آن را به صورت یک رشته اقتصادی در درآمد و بودجه سالانه خود منظور میکرد ولی پس از گذشتن بحرانهای اقتصادی بعد از جنگ جهانی دوم ناگهان توسعه شگفت انگیزی در توریسم بین المللی به وجود آمد (وان یستاریک، 1992).
بررسی سازمان ملل متحد بین المللی در سالهای دور نشان میدهد که در فاصله سالهای 1950 تا 1970 توریسم در جهان بسیار پیشرفت کرده است. به معنی سادهتر تعداد گردشگران سال 1970 ده برابر توریستهای سال 1950 بوده است که این رشد نهایی خارق العاده توریسم بین المللی نشان میدهد در طی این 20 سال است که مفهوم امروزی توریسم از نظرگاههای مختلف به صورت جا افتادهای در تمام جوامع شناخته و ایجاد شده است (والتون، 2009).
